4- انبارهای نگهداری مواد غذائی

انبارهـای نگهـداری مـواد غذایـی

انواع انبارها از نظر کاربری : افزایش دوره نگهداری مواد غذایی هنوز هم یکی از اهداف مهم در سراسر دنیا می باشد این موضوع بخصوص در مورد میوه های تازه مورد توجه است تجربیات ، مشاهدات و اطلاعات آماری نشان داده اند که بخش زیادی از میوه جات هنگام نگهداری از بین رفته و می بایستی ظرف زماننسبتاً کوتاهی پس از برداشت مصرف شوند که این مسأله بعلت ویژگیهایفیزیو لوژیک محصول و هم بعلت عدم وجود روشهای مناسب و کافی انبارداری بوجود می آید.

انبـارهای سـاده:

انبار ساده یا معمولی یا خشک محلی است که در آن محصول بدون استفاده از تجهیزات سرما زا نگهداری میشود از این روش هنوز در بیشتر نقاط دنیا بخصوص مناطق با آب و هوای معتدل مورد استفاده قرار میگیرد. سالیان قبل جهت نگهداری میوه جات بخصوص سیب در این انبارها پس از پیچیدن میوه در کاغذ و سپس روزنامه و در نهایت پیچیدن در کیسه های پلی اتیلنی سوراخ دار جهت خروج گاز مورد استفاده قرار میگرفت اخیراً هم در مناطق شمال کشور نگهداری مرکبات بخصوص تامسون ناول پس از شستشو و ضد عفونی و همچنین واکس زدن در انبارهای ساده و در دمای 12-7 درجه سانتیگراد بهمراه تهویه مطبوع نگهداری میشود.

انبـارهای سـرد معمـولی :

این انبارها که بوسیله تجهیزات سرد کننده سرد شده ، بر اساس حجم و مقدار نگهداری مواد غذایی دارای سیستم تمام اتوماتیک و مرکزی و یا نیمه اتوماتیک و مجزا بنا میگردد . در این انبارها می توان کلیه مواد غذایی و میوه جات را از مدت نگهداری 2 هفته ای ( صیفی جات ) تا مدت نگهداری هفت (7) ماهه (سیب) نگهداری نمود.

انبارهای با اتمسفر کنترل شده :

          از آنجاییکه میوه جات بعد از برداشت و هنگام نگهداری کاملاً زنده بوده و تنفس می نماید می توان با کنترل میزان اکسیژن و دی اکسید کربن مدت نگهداری را افزایش داد با افزایش میزان درصد دی اکسید کربن و کاهش مقدار اکسیژن انبار شدت تنفس میوه کاهش یافته و طول عمر نگهداری آن افزایش می یابد.

انبارهای با کنترل اتمسفر دارای معایبی بوده که فقط به چند مورد آن اشاره میشود :

تأثیر نامطلوب بعضی از ترکیبات گازی بر روی میوه جات

کاهش اکسیژن موجب فعالیت قارچها و باکتریهای مضر میگردد

تأثیر منفی بر روی طعم ، عطر و بوی بدلیل ترکیبات گازی غیر متعادل

هزینه بالا نسبت به سردخانه معمولی تا حدود 2 برابر

«نگهداری مواد غذایی بروش استفاده از سرما »

مقدمه : موفقیت در امر نگهداری مواد غذایی بخصوص میوه جات نه تنها بستگی به روش انبارداری آن دارد بلکه تا حدود زیادی به چگونگی اعمال شرایط لازم انبارداری بر آن اثر میگذارد و عوامل تأثیر گذارعبارتند از:حرارت ،رطوبت نسبی،میزان گازهای موجود در محیط انبار،تیمارهای قبل از انبارکردن،شرایط سردکردن اولیه ، حفظ دمای سالن در مدت نگهداری و آلودگی یا عدم آلودگی ظروف و محیط انبار.

درجـه حــرارت :

          درجه حرارت از مهم ترین نکات در تنظیم اعمال متابولیکی نگهداریمواد غذایی در انبار میباشد فعالیتهای فیزیولوژیکی گیاهان و متابولیکی میوه جات بطور قابل ملاحظه ای در محیط های سرد به تأخیر می افتد.

بیش از صد سال پیش مزایای اقتصادی سرد سازی میوه جات جهت افزایش عمر مفید ماندگاری و همچنین کاهش ضایعات به اثبات رسیده و بطور یقین می توان نتایج ذیل را از نگهداری سبزیجات و میوه جات تحت شرایط کنترل حرارت انتظار داشت :

کاهش تنفس و اعمال متابولیکی در نتیجه افزایش ماندگاری محصول

جلوگیری از رسیدن سریع ، پیر شدن ، نرم شدن و تغییرات بافت و کاهش رنگ

جلوگیری از تبخیر و پژمردگی و چروک و کاهش وزن

کاهش میزان حمله قارچها و باکتریها و در نتیجه کاهش خسارت مالی

جلوگیری از جوانه زدن و رشد و نمو ( جوانه زدن سیب زمینی)

طولانی شدن دوره فروش و رسیدن به سود قابل قبول

در طول عمل سردسازی مقداری از گرمای انبار گرفته شده که این عمل باعث کاهش دمای انبار و در نتیجه کاهش دمای مواد غذایی میگردد.

رطوبت نسبـی :

          بعد از دما مهم ترین مسئله در انبارداری رطوبت داخلی انبار میباشد. میزان رطوبت انبار رابطه مستقیم با ضایعات کمی و کیفی دارد .تعرق زمانی صورت میگیرد که دمای محصول بالاترازدمای محیط انبارورطوبت انبارپایین ترباشد در اثر تعرق می باشد که قابلیت فروش محصول بعلت چروکیدگی و پلاسیده شدن پایین می آید ضمن اینکه خسارت ناشی از کاهش وزن نیز چشم گیرخواهد شداز طرف دیگر اگر رطوبت نسبی انبار بالا باشد دامنه تغییرات دما هم زیاد باشد موجب ایجاد شبنم روی محصول و در نتیجه موجب حمله کپکها به میوه و جعبه ها و در نهایت افزایش پوسیدگی میگردد بهمین دلیل افزایش رطوبت نسبی بیش از 90 الی 96 درصد هرگز توصیه نمی گردد.

هر چه اختلاف درجه حرارت بین اواپراتور و محصول کمتر باشد میتوان رطوبت را در سطح بالاتری ثابت نگهداشت تجربه نشان می دهد درصورتیــکه جعبه ها چوبیحاوی میــوه قبل از ورود به انبــــارخشک باشندحدود  200  الی 220 گرم   رطوبت جذب می نماید( درحدود جعبه های چوبی بوزن  4 کیلوگرمی باظرفیت20کیلوگرم  سیب) که این رطوبت در صورت مناسب نبودن رطوبت انبار از میوه به  جعبه منتقل شده و در نتیجه میوه چروکیده میشود به همین جهت به منظور دستیابی به رطوبت نسبی اولیه بهترین راه حل نرطوب ساختن جعبه ها قبل از انبار سازی می باشد با توجه به مطالب فوق میتوان ذکر کرد رطوبت نسبی سالن به عوامل زیادی مرتبط بوده که عمده آن عبارتند از :

جنس فــــراورده هـای بستــه بنــدی

طرز انبار کردن کالا در انبار ( چیدمان )

سطـــح و ســـاختمـــان اواپـــراتورها

سطـح و قـرار گرفتن شبکه های اواپراتورها

اختلاف درجه حرارت اواپراتورها و میانگین دمای واقعی سالن

طرز تهویه (سرعت جریان هوا-چگونگی جریان هوا-ساعت کارکرد تهویه)

عایق بندی سردخانه

تغییرات ساعت کار ماشین آلات سردخانه

با عنایت به تمامی شرایط فوق می توان نتیجه گرفت که رطوبت نسبی در طول یک دوره نگهداری مواد غذایی متغیر می باشد که عناوین ذیل در تعادل نگهداشتن در سالنها سردخانه مؤثر میباشد

قراردادن و یا خروج کالا (تخلیه و بارگیری کالا)

تغییر شدت تعرق میوه ها (میوه ها در حال سرد شدن اولیه دارای تعرق بالایی هستند)

میزان رطوبت ظروف بسته بندی میوه ( مثلاً اگر میوه در ظروف از جنس جاذب الرطوبه مثل کارتن یا چوب قرار گیرد بمیزان قابل توجه ای رطوبت انبار را کاهش مدهد و برعکس اگر جعبه ها چوبی زیادی مرطوب باشد رطوبت انبار افزایش می یابد .

به چند روش میتوان کمبود رطوبت موجود در انبار را جبران کرد اولین و ابتدایی ترین روش پاشیدن آب و خیس نمودن کف سالن می باشداستفاده از دیگ بخار مرکزی و وارد نمودن بخار آب از سیستم لوله کشی در مسیر حرکت جریان باد و پاشش و یونیزه کردن آب و یا ایجاد بخار آب توسط هیتر های مخصوص از انواع روشهای معمول دیگر می باشد.

تهویــه :

از مهم ترین گازهای موجود در انبار نگهداری میوه گاز اتیلن بوده که در نتیجه متابولیسم میوه و محصول تنفس آن میباشد از آنجاییکه گاز اتیلن عمل رسیدن میوه را تسریع می نماید می بایستی سریعاً از انبار خارج گردد یعنی باید میزان درصد تراکم آن در انبار کم گردد.

محصول دیگر تنفس میوه گاز دی اکسید کربن می باشد که در بعضی از موارد در صورت رطوبت بالا و گردش هوای کم در اطراف میوه مانده و تبدیل به اسید کربنیک می شود که ماحصل آن ایجاد کله های پوستی (خورندگی پوست )میشود.

تهویه مطبوع و رعایت سرعت جریان هوای انبار یکی از راههای مبارزه با قارچها و کپک ها می باشد در اینجا باید یادآور شد که حمل بار با لیفتراک های دارای سوخت گاز گازوئیل و بنزین بدلیل وارد نمودن گاز های مضر در انبار ممنوع می باشد ضمناً همواره باید از عدم وارد شدن گاز آمونیاک از سیستم خنک کننده سردخانه به سالن اطمینان داشت.

دسته بندی میوه از نظر تولید :   خیلی کم : گیلاس ، انـگور   کم : انـگور فرنگی ، تمـــشک

متوسط : مـوز ، انبـه ، گوجه فرنگی ،      زیاد : سیب ، آلو ، گلابی ، هلو ، زردآلو

تیمـارهای قبل از انبار

  برروی محصولات و میوه هایی که برای نگهداری در سردخانه در نظر گرفته میشوند می بایستی قبل از ورود به انبار تیمارهایی صورت گیرد تا عمر نگهداری و همچنین بازار پسندی محصول بالا برود میوه های تازه سبزیها قبل از ورود به انبار باید تا حد امکان تمیز و عاری از آلودگی های باغی ، بدون خراش و ضربه مکانیکی ، پوسیدگی ، ساییدگی ، کوفتگی و همچنین نباید خیلی نارس باشد محصولاتی که در انبار نگهداری میشوند اگر قرار باشد بمدت طولانی نگهداری شوند باید دارای کیفیت عالی و خوب بوده و بلافاصله بعد از برداشت وارد سردخانه گردند.

باید در نظر داشت مسایل محیطی و جنس میوه و سبزی در عمر و کیفیت نگهداری تاثیر بسزائی دارد نوع واریته آب و هوای محل رویش ، میزان رسیدگی ، نحوه حمل و نقل ، برداشت و جابجایی در باغ ، نوع بسته بندی همگی عواملی هستند که در نوع و مدت زمان نگهداری محصول نقشی مهمی دارند در فراورده های دامی نوع و کیفیت بسته بندی و انجماد اولیه همین نقش و اهمیت را دارا می باشند.

شرایط سردکردن اولیـه

عملی که در آن قبل از انبار کردن گرمای تولید فرآورده یا گرمای مزرعه و حمل ونقل در زمان لازم و مناسب از محصول گرفته  شده تا ضمن جلوگیری از فساد تازگی و ویژگیهای طبیعی محصول ( عطـر، طعم و بو ) حفظ گردد.

  سردکردن اولیه معمولاً ابتدایی و اولین مرحله جهت حفظ کیفیت و جلوگیری از فساد محصولات غذایی به حساب می آید ( سرد کردن ماهی بوسیله آب نمک روی ارشه کشتی  و یا شستن هویج و کرفس با آب بلافاصله پس از برداشت )

اگر عمل سردکردن اولیه بلافاصله و بطور کامل و صحیح صورت پذیرد از رشد میکروارگانیسم ها فاسد کننده جلوگیری کرده و فعالیت های آنزیمی و تنفسی را محدود و تولید اتیلن راکنترل می نماید